In gesprek met een grafisch ontwerper merk ik jaloers op dat zij met haar werk meteen zichtbaar kan maken wat er mooi, goed, geweldig en fantastisch aan is. Een tikje wanhopig roep ik tegen haar: ‘Kijk maar naar die prachtige ontwerpen en je weet het!’ Die uitroep is het gevolg van mijn grote vraag: Hoé laat ik als tekstredacteur mijn mooie, geweldige, fantastische en goede werken zien?
Dat is beslist knap lastig. Alleen de mensen die het zelf meegemaakt hebben kennen de genoegens van een goed geredigeerde tekst.
Jahaa, geeft de grafisch ontwerper toe, inderdaad, hoe maak je jouw werk zichtbaar… En laat mij lekker zelf zwemmen in deze poel van onzekerheid, want helaas heeft zij niet eens het antwoord paraat. Zucht. Nu weet ze heus wel dat ik daar heel goed zelf uitkom en dit gesprekje geeft een heel goede duw in de rug om er eens echt voor te gaan zitten om antwoord te vinden op de vraag wat de kracht van een goede redacteur is.
Een redacteur werkt vaak in stilte, op de achtergrond. Een goede redacteur zorgt voor een prettig leesbare tekst, dus ook dat is zo goed als onzichtbaar. In de tekst gaan geen lichtjes branden op plaatsen waar die redacteur het zo enorm goed heeft gedaan. Je ziet pas het werk van een redacteur als je een tekst leest die niet is geredigeerd, een slecht leesbare tekst, een tekst waarbij je niet soepel kunt doorlezen maar telkens blijft ‘haken’ (huh?!? wat staat daar nou weer?!?).
Welnu, de kracht van een redacteur in vier punten.
1) De redacteur bekijkt de tekst met verse en frisse blik
De auteur heeft lange tijd naar de brij woorden zitten staren, ploeterend op de juiste bewoordingen. Bij sommigen gaat het om een dag of een paar dagen werk, bijvoorbeeld voor een blog, bij anderen kan het gaan om weken, soms zelfs maanden werk.
De redacteur heeft die geschiedenis met die tekst niet.
Nou ja, zul je zeggen, mijn moeder, tante, oom, neef, vriend, zus ook niet.
Inderdaad! Die verse en frisse blik heeft iedereen die voor het eerst naar jouw zorgvuldig opgebouwde tekst kijkt. Sterker nog, als jij je tekst een poosje weglegt krijg je zelf ook die frisse blik op je tekst.
Als je de tijd hebt om je tekst een poosje weg te leggen, prima! Maar zit je in tijdnood, wil je nú weten of je tekst publicabel is, dan moet je iemand anders inschakelen. Als auteur ben je op een gegeven moment ‘blind’ voor je eigen tekst. Ik ook! Voor mijn eigen geschreven teksten helpt het niks dat ik een senior redacteur ben …
Maar waarom zou je een redacteur inschakelen als familieleden, vrienden of collega’s net zo goed die verse en frisse blik kunnen leveren?
2) De redacteur voorziet in een werkrelatie
Het voordeel van een redacteur is dat je verder niets verplicht bent, zoals je dat bij familie en bekenden vaak wel hebt. Kun je met die verplichting goed uit de voeten? Prima! Ben je liever niet afhankelijk van de goedheid van de lieve mensen om je heen? Dan is het fijn om na gedane arbeid de redacteur wat euro’s te betalen en daarmee overal vanaf te zijn.
Andersom is de redacteur niets aan jou verplicht. Zij is primair met je tekst bezig en niet met jou, in welk opzicht dan ook. Een goede redacteur houdt uiteraard rekening met de auteur, niets menselijks is haar vreemd, maar in de aard van de zaak is er sprake van een zakelijke relatie.
3) De redacteur is een professional
Talent en kennis van zaken
Een goede redacteur heeft, naast een fikse portie talent, kennis van zaken: zij is gespecialiseerd in het redigeren van teksten, het is haar vak. Zo heb ik bijvoorbeeld mijn vakkennis bestendigd door bij de Vakopleiding Boekenbranche een certificaat te halen. Ook zorg ik ervoor dat mijn naslagwerken de meest recente zijn en voel ik mij gezegend met een (zorgvuldig opgebouwd en onderhouden) netwerk van collega’s, waarvan inmiddels een deel is verzameld bij Het Grote Bureau.
Naslagwerken
Verder zorgt een goede redacteur ervoor dat zij de juiste en meest recente naslagwerken bezit. De kracht van een redacteur is namelijk dat zij alles opzoekt!
Nou ja, alles…
Een senior tekstredacteur heeft natuurlijk de nodige ervaring, maar ook ik zoek nog regelmatig dingen na. De gedachte ‘Het zal wel goed zijn’ is uit den boze. De stelregel van een goede redacteur is: bij twijfel opzoeken! Lange ij of ei, dt of d of t, maar ook: wanneer gebruik je ‘die’ of ‘dat’, de tussenletter n (pannekoek (onjuist) of pannenkoek (juist)), ‘hen’ of ‘hun’ … de lijst spellingszaken is vrijwel eindeloos.
Veel is te vinden in naslagwerken, maar internet is natuurlijk ook een omvangrijke bron van informatie. Hoewel je met dat laatste voorzichtig moet zijn, want vaak weet je niet wie de informatie heeft geplaatst. Een zeer betrouwbare digitale bron is het Genootschap Onze Taal. Wil je weten hoe je een bepaald woord spelt, dan is de Woordenlijst Nederlandse Taal, ofwel het Groene Boekje, tegenwoordig ook online te raadplegen. Minder betrouwbaar, maar toch best handig is de automatische spellingscorrectie van Word. Als je zelf heel goed blijft opletten en niet klakkeloos elk voorstel overneemt (opzoeken!), verhoog je de betrouwbaarheid.
Antenne voor spellingszaken en kennis van eigen blinde vlekken
De kracht van een redacteur is dat zij, naast een berg kennis, ook een antenne heeft ontwikkeld voor spellingszaken en weet wanneer ze iets moet opzoeken. Zij kent ook haar eigen ‘blinde vlekken’. Zo heeft ieder mens, dus ook elke redacteur wel een paar woorden waarvan ze maar niet kan onthouden hoe je die ook alweer correct schrijft.
Bij mij is de oorzaak van verwarring het gehannes met de oude, nieuwe en weer terug naar de oude spelling. Toen ik Nederlands en Engels studeerde was de nieuwste mode om woorden te schrijven zoals je ze uitspreekt, bijvoorbeeld vakansie, kado, aksie, al tot de opleiding doorgedrongen. Niet lang daarna kwam de trend om daar toch maar weer mee te stoppen. Vervolgens werd een nieuw idee uitgevoerd: veel, heel veel woorden aaneenschrijven, wat na een aantal jaar weer gevolgd werd door de trend dat niet meer te doen.
4) De redacteur kilt lievelingen
Natuurlijk bestaat de kracht van een redacteur niet alleen uit zorgvuldig omgaan met spelling, want daar kun je, zoals hierboven beschreven, als schrijver zelf heel veel aan doen. Het belangrijkste werk van een redacteur is het aanpakken van woordkeus, interpunctie, zinsconstructies en, last but not least, to kill your darlings.
Wat nou, ‘last but not least’ en ‘to kill your darlings’? Waarom gebruik je Engels?
Ach ja, dat klinkt zo lekker. Het schrijft met zo’n fijn scherp randje. Moeilijk om afscheid van te nemen.
En dat is precies waar het bij het ombrengen van lievelingen om gaat: je liefde voor dat ene stukje tekst, die paar woorden, een zinsnede of alinea – de geweldige inval en zo prachtig passend in het verhaal.
Het gaat je na verloop van tijd in de weg zitten, want het is een enorme dwarsligger geworden die het verhaal laat stokken. Maar oh, oh, het is zó moeilijk om nou juist dát te schrappen.
Vertel mij wat, ik weet er alles van. Dat je na veel zuchten, steunen en kreunen dan toch maar dat heerlijke stukje tekst eruit gooit, en onmiddellijk merkt dat dit een enorme verbetering is. Tot je grote verdriet, want denk maar niet dat meteen de opluchting volgt. Hoewel, sommigen hebben dat misschien wel.
Als schrijver is het niet alleen lastig om je lievelingen te vermoorden, het is ook niet gemakkelijk om ze te zien. Je merkt dat ergens de tekst stokt, je loopt vast, weet niet zo goed hoe je verder moet. Of je geeft er maar een draai aan en worstelt verder naar een volgende alinea, waar je (opgelucht) weer een ander onderwerp aansnijdt.
Ondertussen blijft het knagen dat er iets niet klopt. Hoewel, misschien ben jij iemand die fluitend van de ene lieveling naar de andere fladdert. Al ben je wel verbaasd dat zo weinigen je tekst begrijpen, of willen lezen. Maar ach, dan lezen ze het maar niet, als jij maar lekker aan het schrijven bent. Prima! Jij hebt geen redacteur nodig!
Voor degenen die wel worstelen met hun lievelingen, of de daarmee verbonden woordkeus, interpunctie en zinsconstructies, kunnen veel baat hebben bij een tekstredacteur. Uit ervaring weet ik dat het voor velen een verademing is om het commentaar van de redacteur te zien: ách, já, natúúrlijk, dáár zit het knelpunt! En met verse inspiratie kunnen ze weer aan de slag.
Anderen raken zo geïnspireerd dat ze hun hele tekst omgooien: ze zien ineens welke kant ze op willen. En de meeste schrijvers zijn vooral erg blij met de voorgestelde wijzigingen (zie ook bij Testimonials), voeren ze door, passen een paar dingetjes aan en publiceren heel tevreden hun tekst.
Het is in eerste instantie misschien even slikken: al die correcties, aanpassingen en wijzigingsvoorstellen, pffft. Maar als je dat allemaal rustig tot je genomen hebt, zul je de voordelen zien. Bovendien leer je ervan. Als je eenmaal hebt gezien hoe het anders kan, helpt dat bij het schrijven van je volgende tekst.
Op Linked-In schreef een collega in kleurrijke bewoordingen over het nut en de noodzaak van een redacteur. Haar woorden heb ik met haar toestemming gebruikt voor een artikel op Linked-In.
