Wat is de echtheid van iets? Álles wat sinds de oorsprong van dat ‘iets’ overleverbaar is, aldus de filosoof Walter Benjamin, ‘vanaf haar materiële duurzaamheid tot aan haar historische getuigenis’ (in: Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid (1985, p.13). De historische getuigenis berust op die materiële duurzaamheid.
Bij een reproductie raakt de historische getuigenis aan het wankelen, want in de reproductie (zoals een serie posters) kun je geen materiële duurzaamheid meer zien. Daarmee raakt het gezag van het kunstwerk aan het wankelen.
Er gaat iets verloren en dát is hetgeen Benjamin ‘aura’ noemt. De vermenigvuldiging door reproductie zorgt ervoor dat het seriële bestaan in de plaats komt van het unieke bestaan. Bovendien wordt het gereproduceerde geactualiseerd omdat het zo gemakkelijk toegankelijk is, omdat het ‘de waarnemer in zijn eigen situatie tegemoet treedt’ (1985, p.14).
Walter Benjamin besteedt dus aandacht aan het effect van reproductie op kunstwerken. Hij heeft het niet zozeer over het verschil tussen het bekijken van een kunstwerk zelf en alleen een reproductie daarvan (bijv. een foto, poster), maar over wat er met een kunstwerk gebeurt als het (eindeloos) wordt gereproduceerd.
Benjamin heeft het in feite over drie dingen: het unieke kunstwerk, de reproductie ervan en het effect van reproductie op het kunstwerk. Het unieke kunstwerk heeft in zijn ogen een meerwaarde boven de reproductie. Wat is dan die meerwaarde? Dat is het in aflevering 117 genoemde hier en nu van het kunstwerk, zijn unieke bestaan op de plaats waar het zich bevindt.
Benjamin lijkt daarmee een (oud of in ieder geval langer bestaand?) kunstwerk voor ogen te hebben dat zich bijvoorbeeld in een museum bevindt en dat ik vandaag de dag kan gaan bekijken. Het (oude) kunstwerk is blijven bestaan in de om het werk heen veranderende wereld en heeft steeds haar plaats behouden in het hier en nu. Het is een kunstwerk met geschiedenis geworden. Het is bijvoorbeeld gered uit een overstroming, heeft bombardementen overleefd, is door de koningin bekeken, enzovoort.
Maar waarom zou een reproductie niet uniek kunnen zijn? Een enkele vervalsing kan een geheel eigen bestaan hebben, denk maar aan de reproducties van Van Meegeren. Aan de andere kant is er bij meervoudige reproductie, bijvoorbeeld het maken van posters van een uniek kunstwerk, totaal geen sprake meer van een uniek bestaan op een bepaalde plaats. Posters van bijvoorbeeld het beroemde bloemstilleven Stilleven met bloemen in een glazen vaas, ca. 1690 – ca. 1720, van Rachel Ruysch, kunnen de hele wereld over en in elke winkel liggen, te koop voor iedereen. Het kunstwerk zelf daarentegen is wel degelijk gedoemd hoofdzakelijk op één bepaalde plaats te verblijven (een enkele uitleen naar een ander museum uitgezonderd).
De echtheid van dat unieke kunstwerk kan gecontroleerd worden met behulp van chemische of fysische analyses en door het nagaan van de geschiedenis van een werk. Bij een reproductie is controle van deze echtheid niet mogelijk: ‘Het gehele gebied van de echtheid onttrekt zich aan de technische […] reproduceerbaarheid’ (1985, p.12).
Hoe kan een uniek kunstwerk haar aura kan verliezen door meervoudige reproductie? Waarom blijft het unieke kunstwerk niet uniek?
