Wat ik me afvraag: verliest een uniek kunstwerk wel haar aura door meervoudige reproductie? Je zou toch denken dat het gewoon uniek blijft. Er gebeurt immers niets met het werk zelf? Dat hangt of staat rustig en stilletjes op dezelfde plaats.
Wat wel kan gebeuren: de reproductie komt in de plaats van het unieke kunstwerk. Ik bedoel, de poster hangt boven de bank, dus waarom zou je nog het unieke werk gaan bekijken? Dat kost tijd, moeite en, niet onbelangrijk, geld. Stel dat de poster boven de bank een eigen leven gaat leiden. Mensen komen op visite, vinden de poster mooi en gaan er zelf een kopen. Hun bezoekers doen hetzelfde enzovoort.
In de loop van de tijd kan het verband met het unieke werk verdwijnen, vergelijkbaar met kinderen die de pakken melk in de supermarkt niet meer verbinden met het levende wezen dat deze melk levert. Het unieke werk gaat een leven in postervorm leiden, waarbij steeds meer mensen alleen de poster kennen en niet het werk zelf. Kennen zij – via die poster – het unieke werk, of missen ze toch iets?
Van bijvoorbeeld het schilderij de Mona Lisazijn miljoenen vormen van merchandise: posters, bekers, T-shirts, tafellakens, tassen en wat tegenwoordig al niet verzonnen wordt om een schilderij op af te drukken. Al deze dingen kun je ook zien als onderdeel van de geschiedenis van het unieke kunstwerk. Verliest het iets daardoor?
De filosoof Hans-Georg Gadamer (1900-2002) zou misschien zeggen: nee hoor, omdat het werk op zichzelf staat, haar betekenis op eigen kracht levert (in Esthetica en hermeneutiek, 2001). Ik heb de neiging hetzelfde te denken.
Wat mogelijk wel gebeurt: dat je als toeschouwer iets verliest, dat het verlies van aura in het oog van de toeschouwer ligt. Helaas blijft wat de filosoof Walter Benjamin precies bedoelde tamelijk vaag (zie ook aflevering 118). Maar ik denk wel dat een kunstwerk kan verworden tot een ‘plaatje’, zoals de plakplaatje in het poëziealbum, het bloemetjesbehang op de muur, in plaats van een uniek kunstwerk. Er is dan niet zozeer iets veranderd aan het kunstwerk zelf, maar eerder aan de blik van de toeschouwer.
Als je alleen maar reproducties van een werk kent en uiteindelijk het unieke kunstwerk gaat bekijken, moet je misschien maatregelen nemen om op passende wijze het unieke kunstwerk te kunnen bekijken. Welke maatregelen? Dat is moeilijk te zeggen. Misschien moet je je goed laten informeren en het werk zelf grondig bestuderen.
De ervaren criticus Lucy R. Lippard schreef dat de intenties van kunstenaar Louise Bourgeois zijn ingegeven door haar heftige verleden en dat dit terug te vinden is in het aura van haar werk (Artforum, 13, no.7, maart 1975, zie ook aflevering 116). Ik ben benieuwd of zij dit kan onderbouwen …
