‘I like fragments’, schrijft Lucy R. Lippard (From the center, feminist essays on women’s art, Dutton, New York, 1976, p.81). Dat is mooi natuurlijk, maar wat zijn dan die fragmenten die zij ziet in de kunstwerken van vrouwen (zie ook aflevering 143)?
Nu is, om te beginnen, een fragment iets dat ergens van overblijft, een stukje van een gebroken kopje, een deel van een aan stukken gezaagd bonk hout. Een fragment is ook een deel van een geheel, zoals een stukje uit een film (filmfragment), een alinea uit een boek, een muziekfragment enzovoort.
Dus wat zijn dan fragmenten in kunstwerken? Precies dat wat ik net beschreven heb of toch iets anders?
Het meest helder daarover is Lippard in gesprek met filmmaker Yvonne Rainer (From the center, p.265-279). Lippard vertelt Rainer over haar theorie dat een speciaal soort fragmentatie vaak opduikt in het werk van vrouwen in alle media. En dat ze dat ook ziet in de films van Rainer: het samenvoegen van een heleboel dingen, ‘hoppen’ van het ene idee naar het andere. Er zijn bijvoorbeeld vijf volkomen tegengestelde dingen bij elkaar gebracht die door associatie een onderstroom van gelijkenis blijken te hebben.
Reiner zegt dat dit gescheidenheid is, tegenovergesteld aan ‘Gestalt’. Lippard merkt ter aanvulling op dat je het nooit allemaal, helemaal ziet, ongeacht hoe je ernaar kijkt.
Zie je dit alleen bij vrouwen? Welnee. Rainer noemt als voorbeeld John Cage (jeweetwel, die van 4’33’’, stilzittend aan de piano). Ja maar …
Lippard noemt een belangrijk verschil: bij Cage is de fragmentatie een soort explosie, iets dat de verbindingen tart, en bij andere mannen is het kunstwerk een volkomen gestructureerde fragmentatie. Bij vrouwen daarentegen ziet Lippard een soort fragmentatie met behoudt verbindingen, het is een netwerk (vlechtwerk, weefsel) van gebeurtenissen of beelden die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben en die in feite nieuwe manieren openen om naar dingen te kijken.
Wat het nog helderder maakt is een opmerking van Rainer: ‘[… hij] gebruikt eenvoudigweg een heel traditionele vorm en snijdt het in stukken als een puzzel en herbouwt het. Ik begin niet met een geheel. Mijn proces is er een van rijping/groei en om daarna de onderliggende verbindingen te gaan vinden, hetzij thematisch of visueel of psychologisch of temporeel, of wat dan ook, nadat ik dingen heb verzameld die me interesseren.’
Rainer werkwijze is het zoeken van verbindingen tussen fragmenten die haar aandacht vangen, het heeft een ‘meanderende kwaliteit, voortdurend andere richtingen inslaand’, aldus Rainer.
En daar houdt Lippard dus van. Het werk van mannen is niet zozeer cliché-agressief, allemaal hoeken en fallussen, het is eerder gesloten met een houding van ‘dit is mijn afbeelding’, aldus Lippard. Vrouwen zijn volgens haar, om allerlei redenen, meer open, meer verdiept in zichzelf op een hele andere manier (p.82-83).
