VALIE EXPORT (1940) … staat dat niet, ehm, ‘roeperig’, zo’n naam in kapitalen? Wel, dat is precies de bedoeling. HIER BEN IK, wil het zeggen, VROUW, FEMINISTISCH KUNSTENAAR, EN IK LAAT ME NIET IN EEN HOEK DRUKKEN. Zoiets. Maar nu even klaar met die hoofdletters.
De Oostenrijkse Waltraud Hollinger heeft haar kunstenaarsnaam VALIE EXPORT in 1967 aangenomen. Over het waarom ervan zijn veel mooie verhalen, maar feit is dat ze iets moest verzinnen om op te vallen tussen de zogenoemde Weense Actionisten.
Wie?
In de jaren 1960 ontstond uit de Happenings (mijn blog Flashmob = Happening? gaat hier wat dieper op in) het Weens Actionisme. De Weense Actionisten waren mannen die zich met een vergaand, compromisloos anti-estheticisme richtten op het doorbreken van taboes. Het begon met beschilderen en besmeuren van het eigen lichaam. Later werd het heftiger, met extreme vormen van zelfverminking (zoals Günter Brus deed, info gevonden op MoMA-webpagina.)
Ja, ja, zelfverminking … Marina Abramović, waar dit hele onderzoek mee begon (zie met name de afleveringen 78-95), bevond zich qua performances met zelfverminking in ‘goed’ gezelschap. Zij was zeker niet de enige en ook de tijd waarin het gebeurde speelt een rol. Maar hier kom ik (veel) later op terug.
Om op te vallen in die door mannen gedomineerde groep actionisten, moest Hollinger alle zeilen bijzetten, net als de vele andere vrouwen die een poot aan de grond in de kunstwereld wilden krijgen. Met de kunstenaarsnaam VALIE EXPORT lukte dat behoorlijk goed. Ze had slim gekozen. Ten eerste was Export in die tijd de naam van een populair sigarettenmerk. Ten tweede was het een feministisch statement, want ze ontdeed zich zo van de naam van haar vader (Lehner) en die van haar ex-echtgenoot (Hollinger). En tot slot springt haar naam tot op de dag van vandaag in geschreven tekst overal bovenuit.
Maar goed, het ‘citeren van de westerse kunstgeschiedenis’ (Feministische kunst internationaal, 1978, p.13, en zie afleveringen 148-155) deed EXPORT door te onderzoeken welke gevoelens bij welke lichaamshoudingen (Körperkonfigurationen) horen op historische schilderijen. Ze zag die schilderijen als een ‘archief van lichaamshoudingen’ en gebruikte die informatie om – door middel van performances, films, video’s en foto’s – de ‘normering van de vrouwelijke lichaamsbeweging, lichaamstaal, en de daarmee verbonden functies in onze cultuur aan het licht te brengen.’ (1978, p.13).
De catalogus toont één werk van EXPORT: een fotootje met de titel De werkster en gedateerd op 1976 (1978, p.13). Intrigerend beeld, vind ik, vooral omdat het zo anders is dan al haar heftige werk waar internet vol mee staat (en waar ik deze dus niet kan vinden). Ik heb het fotootje (strijkbout, stapel borden, bestek en kunstenaar) maar even gefotografeerd en op mijn Pinterest gezet, bord My PhD. Verder dus dit YouTube filmpje. En op de valreep vond ik toch ook nog een website van/over haar.
Bij Ulrike Rosenbach heeft het citeren uit de kunstgeschiedenis een andere functie.
