Foto gevonden op de site Dorothea Tanning.
Over seksualiteit gesproken (zie aflevering 181) … surrealist Max Ernst (1891-1976) wist ook zijn ‘bloempjes’ te plukken. Overal waar Meret Oppenheim wordt besproken komt haar ‘korte maar heftige’ liefdesrelatie met Max Ernst ter sprake, en vanmorgen, op NPO 1 (10.20-11.30 uur), zag ik de documentaire Close up: Leonora Carrington – De vergeten surrealist waarin de relatie van de negentienjarige fantastische kunstenaar (1917-2011) met de dan inmiddels 45-jarige Max Ernst uitgebreid aan bod komt.
Tsssk. Even kortweg: hij was van 1918-1922 getrouwd met kunsthistorica Luise Straus, leefde daarna enige tijd in een driehoeksverhouding met het echtpaar Paul Éluard en Gala (later Gala Dalí), trouwde in 1927 met Marie-Berthe Aurenche, had in 1933-1934 een verhouding met Oppenheim, begon in 1936 een verhouding met Leonora Carrington, scheidde op een gegeven moment van Marie-Berthe Aureche en leefde met Carrington in Frankrijk tot de Tweede Wereldoorlog uitbrak (1939), wist Frankrijk te ontvluchten, zonder Leonora Carrington, maar met Peggy Guggenheim waarmee hij in 1942 trouwde en waarvan hij een paar jaar later weer scheidde, trouwde in 1946 opnieuw, deze keer met Dorothea Tanning (1910-2012, een waanzinnig goede kunstenaar), wat, voor zover ik kan nagaan, een huwelijk was dat standhield tot zijn dood in 1976.
En dan is dit alles wat bekend is over zijn verhoudingen. Er zullen heus ook wel talloze ‘losse scharrels’ tussen gezeten hebben.
Meret Oppenheim vertelt in de documentaire over haar (zie aflevering 178) dat ze door een onbewuste actie zichzelf het beste heeft ‘aangedaan’ wat ze ooit kon doen. Ze kwam in de herfst van 1934 Max Ernst tegen in de kroeg, jawel, die plaats waar kunstenaars in die tijd blijkbaar eindeloos rondhingen, en zei tot haar eigen verrassing tegen hem dat hun verhouding afgelopen was, klaar, finito, schluss. Hij hartstikke verdrietig, zij ook, maar ze bleef bij haar besluit.
Ze zegt daarover dat ze haar eigen ontwikkeling als kunstenaar gered heeft door de verhouding te beëindigen: ‘Verder leven met Ernst, een bekwaam kunstenaar, en steeds dichter op elkaar komen te zitten, had me belet mijn eigen leven te leiden, het had me verhinderd mijn eigen persoonlijkheid te vormen. Het zou het einde zijn geweest van wat ik in de toekomst aan te realiseren werk voor ogen had’ (Meret Oppenheim Eine Einführung, Christian Flur, 2013, p.89).
Had ze gelijk?
Kijk maar wie beroemd geworden is en naam heeft gemaakt: de surrealist Max Ernst. En kijk wie er in de geschiedenisboeken onzichtbaar werden gemaakt door ze als ‘muze’ van de beroemde kunstenaar weg te zetten: de drie fantastische kunstenaars Meret Oppenheim, Leonora Carrington en Dorothea Tanning. Al heeft Oppenheim zich daaraan enigszins kunnen ontworstelen door haar ‘bominslag’ in de vorm van het bontkopje (zie aflevering 177).
Het surrealisme, voortgekomen uit de dada-beweging en van oorsprong een literaire stroming, werd in 1924 door André Breton in een manifest als volgt omschreven: Automatische spontaneïteit in zijn meest pure vorm, waarin men probeert – verbaal, door het geschreven woord, of in welke vorm dan ook – de manier van denken te laten zien, geleid door fantasie, zonder enige gecontroleerde ratio en los van morele waarden. (wikip.) Jaja, maar de mannen die zich surrealist noemden hadden op het gebied van man-vrouwverhoudingen en vrouwelijke kunstenaars duidelijk een stevig bord voor hun kop. Zij niet alleen natuurlijk, het was ingebed in een cultuur.
‘Kunstenaars’, zo spreekt Meret Oppenheim in haar speech in 1975, als ze de kunstprijs van de stad Basel voor haar gehele oeuvre in ontvangst neemt (zie aflevering 180), ‘mogen zo gek doen als ze willen en gewone burgers knijpen hiervoor wel een oogje dicht. Maar als een vrouw zo leeft, sperren ze allemaal de ogen ineens wijd open.’
