Aflevering 211 Ana Mendieta experimenteert met verbeeldingswaarneming

Foto gevonden bij Artforum.In de loop van de vroege jaren 1970 verschuift Ana Mendieta’s werkpraktijk van live performance naar de meer sculpturale tableaux, zoals Rape Scene, dat ze zelf Rape Tableau noemde, Rape performance en Bloody Mattresses (zie aflevering 210). Vaak speelt ze in deze werken met de verbeeldingswaarneming. Dit fenomeen heb ik besproken in aflevering 18 (en deels in de afleveringen 19-20). Het betekent dat de toeschouwer aan de hand van de getoonde beelden iets waarneemt dat afwezig is.

In aflevering 18 beschreef ik het voorbeeld uit Robert Bresson’s film L’argent, een man die een vrouw een klap geeft, maar je hoort alleen de klap en ziet koffie over de rand van de kom klotsen die de vrouw in haar handen heeft. Als toeschouwer neem je de klap waar, maar ziet deze niet.

Die wijsheid over verbeeldingswaarneming deed ik op tijdens mijn filosofiestudie aan de Universiteit Utrecht. In het kader van die studie kwam ik een fascinerend werk van Ilja Kabakov tegen, een installatie met de welluidende titel The Man Who Flew Into Space From His Apartment. Dat werk deed me denken aan veel van wat ik had geleerd in mijn dramaopleiding. Kabakov heeft een ruimte gecreëerd (decorbouw), compleet met posters en ontwerptekeningen op de muren, waarin in het midden een zitting van een stoel aan dikke springveren en touwen hangt. Op de grond staat een paar schoenen en in het plafond zit een groot gat. Hier is een man de ruimte in gevlogen vanuit zijn appartement, helpt de titel je bedenken bij dit werk. Alleen, er is geen man te zien. De inrichting van de ruimte geeft je alle kans om je verbeeldingswaarneming in te schakelen.

Dat werk van Kabakov is vergelijkbaar met de nieuwe richting die Ana Mendieta is ingeslagen. Kabakov begon met zijn installaties in de jaren 1980, Mendieta deed dat al in 1973. Als ik indertijd van haar bestaan had geweten, had ik haar als voorbeeld voor mijn afstudeerscriptie gekozen.

Een belangrijk werk in deze verschuiving naar stilstaande beelden is People Looking at Blood, Moffit, 1973, 35 mm kleurendia’s. Op Artforum staat een mooie beschrijving van dit werk:

‘Er is iets mis in het eerste shot van Ana Mendieta’s film Moffitt Building Piece, 1973. Het beeld is van een gewone witte buitenkant [van een gebouw], met een glazen deur en een etalage, beide gemaskeerd door jaloezieën. Noch het adresnummer (230), noch de ouderwetse letters (H.F. MOFFITT) geven veel aanwijzingen. Maar na een paar momenten kantelt de camera naar wat lijkt op een bloedvlek op het trottoir voor de aangrenzende deur. De vlek lijkt niet op zijn plaats, want niets anders in de scène voorspelt geweld. Voordat we de kans krijgen om erachter te komen wat er is gebeurd, zoomt de camera ongeduldig in op het gemorste bloed, erop wijzend dat we getuigen zijn, zelfs als voorbijgangers dat niet doen. De drempel wordt niet zomaar verzadigd door een vloeistof, hier is sprake van griezelige materie.

Het is de deur naar het appartementencomplex van Mendieta in Iowa City, 1973. Ze heeft bloed gegoten bij de ingang en er ingewanden bij gelegd. Haar zus heeft zich verschanst in een geparkeerde auto aan de voorkant en filmt de reacties van voetgangers door het autoraam. Mendieta zelf fotografeert de scène.’

De bloedvlekken kan niemand iets schelen, iedereen loopt gewoon door na een snelle blik op de smurrie. Een enkeling blijft iets langer staan, maar doet verder niets. Wat gebeurt er met die mensen? Gaat hun verbeeldingswaarneming niet werken? Zijn ze bang, onverschillig? Er is geen slachtoffer, geen bloederig ‘lijk’, zoals in Rape Scene (zie aflevering 210) Er is alleen een bloederige massa als bewijs van … iets afschuwelijks in ieder geval.

Waarom maakt Mendieta dit werk?

Bronnen:

Ana Mendieta. She Got Love, 2013, Skira, edited by Beatrice Merz and Olga Gambari.
Feminist Avant-garde: Art of the 1970s : the Sammlung Verbund Collection, Vienna, 2016, Gabriele Schor, Prestel Verlag, p.341-345.
Linda Montano, An Interview with Ana Mendieta, Sulfur 8, no.1, Spring 1988. In:Ana Mendieta. She Got Love, 2013, Skira, p.200-207. (Het interview is gehouden toen Mendieta in Rome was, zo blijkt uit het gesprek zelf. De precieze datering heb ik ondanks veel gezoek niet kunnen achterhalen, maar in 1983 kreeg ze de Rome Prijs van de Amerikaanse Academie in Rome. Haar nicht Raquel Cecilia Mendieta vertelt in een van de filmpjes (zie hieronder) dat ze de laatste paar jaar van haar leven in Rome was, dus de periodisering moet 1983-1985 zijn.)
Olga Viso, Unseen Mendieta. The Unpublished Works of Ana Mendieta, 2008, Prestel.
Vrouw|en Kunst, 2002, Taschen, p.342-347.
WACK! art and the feminist revolution, 2007, Mitt Press, London, edited by Lisa Gabrielle Mark, p.265-266.