Gisteren wandelde ik met vriendin Veronka in het prachtige Dole (FR) naar en door het Musée des Beaux Arts, ter afsluiting van een uiterst geslaagd uitstapje. Tot mijn verrassing kwam ik de twee androgyne portretten tegen die deze aflevering opluisteren. Ik had wel over dit soort portretten gelezen, ergens, ooit, en dat leek mij toen al bijzonder, maar ze in het echt zien is helemaal indrukwekkend. En natuurlijk, ook mannelijke kunstenaars hebben zich bezig gehouden met androgynie (zie over androgynie de afleveringen 220-223).
Nu heeft Simone de Beauvoir (1908-1986) ook over androgynie geschreven, in feite was het haar ideaalbeeld. Ze schreef erover in haar in 1949 uitgebrachte, inmiddels feministische klassieker, Le deuxième sexe. In 1965 verscheen de Nederlandse versie ervan: De tweede sekse. De titel is ingegeven door haar stelling dat vrouwen tweederangsburgers zijn naast, tja, dat laat zich eenvoudig raden, de eersterangsburgers ofwel mannen.
De Beauvoir pleit in haar boek voor een gelijkwaardige relatie tussen vrouw en man, economische zelfstandigheid voor de vrouw en vrouwenkiesrecht. Maar ze besteedt ook aandacht aan de morele, sociale en psychologische kant van de ongelijkwaardigheid tussen vrouw en man.
Alle klusje, alle dingen in de wereld, alle ondernemingen zijn op zichzelf sekseneutraal, zo laat De Beauvoir zien in haar boek, maar wij geven daar een bepaalde lading aan, een waarde. Werk buitenshuis is mannelijk en meer waard dan werk binnenshuis dat als vrouwelijk wordt gezien. De man is het subject, wat hoger wordt gewaardeerd dan de vrouw die als object wordt beschouwd, de man is actief (beter) en de vrouw passief (slecht), het zijn is mannelijk (toppie) en het niets is vrouwelijk (waardeloos), het hoger gewaardeerde rationele, bewustzijn, zelfdefinitie, geest, cultuur, vrije, verantwoordelijke is mannelijk, en het als slecht beschouwde irrationele, onbewuste, gedefinieerd worden, lichamelijke, natuur, onvrije en onverantwoordelijke is vrouwelijk.
Is het een wonder dat gelijkwaardigheid een gevecht tegen de bierkaai is? Want de waardering waait met de man mee. Als hij verpleegkundige wordt, is dat beroep ineens meer waard en is er geen sprake meer van ‘verpleegster’ maar ‘verpleegkundige’. Als een vrouw minister wordt, dan heet dat steeds ‘vrouwelijke minister’ terwijl er geen sprake is van een ‘mannelijke minister’. Simpele dingen waarmee het dagelijks leven doordesemt is.
Het doel van De Beauvoir is een androgyne wereld. Ze bedoelt daarmee géén uniformiteit. Dus mannen en vrouwen moeten de kans krijgen zich volledig te ontwikkelen, zonder ernaar te streven precies hetzelfde te zijn. Alleen de hardnekkig indeling in vrouw-man moet de wereld uit. In een androgyne wereld gaat het over mensen die op vele fronten gelijk zijn, met hier en daar wat verschillen. Een mooi ideaalbeeld.
Een andere kunstenaar die volgens Rosa Lindenburg de onderlinge verwisselbaarheid van het mannelijke en vrouwelijke verbeeldt, zónder daaraan een kritisch commentaar of een herwaardering te koppelen, is – net als Abramović in haar werk met Ulay (zie aflevering 223) – Katharina Sieverding (feministische kunst internationaal, 1978, p.51).