Amazoneplaatje, foto van Nissaba; Labrysplaatje, foto van Academic; kunstwerk: Buffie Johnson, Labrys, 1972, 68 x 96 inch, foto van haar site.
Wat heeft de granaatappel met Proserpina, ofwel Persephone te maken (zie aflevering 237)? Linda Nochlin noemt deze mythe vanwege de rol die de granaatappel daarin speelt (Some Women Realists, 1974, in: Women, Art, and Power and Other Essays, 1988, p.93). Maar eerst, voor wie onbekend is met de mythe, het verhaal:
Persephone werd – tegen haar wil (natuurlijk) – door Hades meegenomen naar de onderwereld. Ze was woedend en liet alle vruchtbaarheid van de aarde verdwijnen. Hongersnood dreigde, dus Zeus dwong zijn broer Hades de roof ongedaan te maken. Hades liet haar gaan, maar gaf haar eerst een granaatappel met een tovermiddel waardoor zij van hem zou gaan houden. Ze at ervan, suffie, of toch niet, want hierdoor woonde Persephone voortaan in de boven- én onderwereld. Het was wel een vaste afspraak, want als zij afdaalt naar Hades is het in de bovenwereld de jaarlijks terugkerende wintertijd. Ofwel, voilà, het is de verklaring voor het ontstaan van de seizoenen.
De granaatappel speelt dus een belangrijke rol in deze mythe, maar speelt deze mythe ook een rol in het werk van Buffie Johnson (zie aflevering 237)? Misschien, zou kunnen, maar zou ook zomaar kunnen van niet. Hoe dan ook is kennis van deze mythe niet nodig, en beslist niet essentieel, voor de toeschouwer om de symboliek te zien van de granaatappel/vrouwelijk voorplantingsorgaan/de vrouw als vruchtbaar wezen (zie aflevering 237).
Over symboliek gesproken: Johnson heeft haar granaatappel de titel Labrys gegeven. Aangezien ik geen idee had wat dit betekende, ben ik op internet op zoek gegaan en vond op deze site dat ‘labrys’ een dubbelbladige bijl is (hij heeft een beetje de vorm van de granaatappel die Johnson schilderde, zie afbeeldingen bij deze aflevering), die vooral bekend staat als strijdwapen van de Amazones, tenminste, in de mythologie dan. Je trekt trouwens wel een blik strijdbaarheid open als je zoekt op ‘labrys’ en ‘amazone’, beiden zijn nog alive and kicking in de huidige tijd, blijkt.
Maar goed, alle mythologie op een stokje, het gaat erom dat je als toeschouwer voorkennis nodig hebt bij de meer traditionele symboliek (zoals het vijftiende-eeuwse schilderij van realist Hugo van der Goes, zie aflevering 236) en niet bij de impliciete symboliek in het werk van de evocatief realisten (zie aflevering 236 en 237).
De morfologische (vorm) metaforen, dus de symboliek die ook te zien is bij de evocatief realisten, zijn erg aantrekkelijk voor de Surrealisten omdat ze zich prima lenen voor intuïtief begrip. Je bent dan niet afhankelijk van vooraf verkregen informatie. Morfologische metaforen doen een beroep op het niveau van de fantasie en verbeelding (zie afleveringen 15-19 over deze twee onderwerpen), of onbewuste associatie, in plaats van dat ze het intellectuele niveau aanspreken. Ze zijn daardoor zeer geschikt voor de gemetamorfoseerde beelden die de Surrealisten zo graag maakten om de ongemakkelijk grenzen tussen ding en ding, substantie en substantie, waarneming en hallucinatie of droom nog verder te verstoren, aldus Nochlin (1988, p.93).
Kun je dan de iris van Georgia O’Keeffe, de granaatappel van Buffie Johnson (afbeelding bij deze aflevering, de peer van Nancy Ellison (afbeelding bij aflevering 236) en de iris van Ruth Gray (geen afbeelding, moet lijken op die van O’Keeffe) ook surrealistisch noemen?
