Foto gevonden op site kunstenaar.Een The Artist Is Present avant la lettre is de performance van Manon (1946) op 31-1-1979, in De Appel, te Amsterdam. Marina Abramović mag dan aansprekend werk maken, helemaal uniek in haar kunstpraktijk natuurlijk niet. Ook zij heeft te maken met kunstenaars die al eerder vergelijkbaar werk maakten.
Waar Abramović de hele dag present aan tafel zit voor een groot publiek in de hal van het MoMa, terwijl ondertussen steeds een ander individu aanschuift en haar diep in de ogen kijkt (The Artist Is Present, 14 maart tot 31 mei 2010), heeft Manon het in 1979 met haar performance Sentimental Journey heel anders aangepakt.
De opbouw van spanning begint vrijwel direct. Dat komt doordat de toeschouwers een nummer krijgen uitgereikt bij de deur en niet massaal naar binnen mogen. Een in zwart en rood geklede vrouw, met een tulen maskertje over haar ogen, roept telkens een nummer. De eigenaar van het nummer mag een gang in, waar aan weerszijden mannen staan die met een zaklantaarn op hun gezicht schijnen. ‘Deze irreële sfeer verhoogt de spanning’, schrijft Hedy Buursma in haar artikel Performance, video, film (feministische kunst internationaal, 1978, p.100).
Bij het betreden van de performanceruimte ontwaart de bezoeker een kaalgeschoren in zwart geklede vrouw (de kunstenaar). Ze zit op een stoel in een ijzeren kooi. Kaarsen verlichten het pad naar de kooi. Voor de kooi staan twee mannen, elk verkleed als prins. Zij openen de kooi voor de bezoeker, die plaats mag nemen op een stoel tegenover de vrouw. Haar handen zijn in rode zijden handschoenen gestoken en één hand bedekt haar gezicht. Zodra zij haar hand weghaalt schijnt er plotseling een fel licht op de bezoeker en de kunstenaar, die tegelijkertijd een metronoom in werking zet. (1978, p.100)
De kunstenaar kijkt recht in de ogen van de bezoeker en ‘deze wordt min of meer gedwongen (sommige bezoekers zijn zo gefascineerd door het uiterlijk van Manon dat er van dwang geen sprake meer is) in de ogen van Manon te kijken. In een van haar ogen heeft zij een rode contactlens’, aldus Buursma. Na een poosje zet de kunstenaar de metronoom stil, doet haar hand weer voor haar gezicht en gaat het licht uit. (1978, p.100)
Bij het naar buiten gaan ziet de bezoeker twee in het zwart geklede meisjes. Op de borst van het ene meisje staat in witte letters ‘Le desir’ (het verlangen), op de borst van het andere meisje staat ‘Le regret’ (de spijt). En Buursma geeft toe die twee gevoelens te hebben ervaren: ‘In deze performance, vol dramatische effecten, maakte het gevoel van spanning inderdaad plaats voor een gevoel van spijt.’ Tegelijkertijd vraagt ze zich af wie nu eigenlijk wie heeft bekeken. (1978, p.100) In feite is dat precies zo het geval bij de performance The Artist Is Present van Abramović.
De komende tijd zal ik in de vorm van een feuilleton de lezer meenemen in mijn zoektocht. De zoektocht naar wat? Iets met kunst, performance, Abramović, feminisme, esthetica, filosofie. Dat wordt in de loop van de tijd duidelijk. Inhoudsopgave Feuilleton Abramović, met links per aflevering.
