Foto gevonden bij het Rijksmuseum. Copyright: Publiek domein.
Tom Wolfe schrijft zijn essay Het geschilderde woord (Hollandia, 1982, zie ook aflevering 364) in een tijd dat de verklarende tekst bij een kunstwerk de hoofdrol speelt. Kunst als literaire aangelegenheid.
In Europa vinden voor 1914 de schilders ‘met groot fanatisme’ nieuwe stijlen uit – Fauvisme, Futurisme, Kubisme, Expressionisme, Orphisme, Supermatisme, Vorticisme – maar over één ding zijn ze het eens, aldus Wolfe. (1982, p.12)
Waarover zijn ze het dan eens? ‘Er wordt gewoon geschilderd.’ Het gaat om kunst om de kunst (l’art pour l’art), vorm om de vorm, kleur om de kleur. (1982, p.12) Het gaat dus vooral en met name niet om diepzinnige literaire betekenissen zoals in de oude realistische schilderijen, waarvoor de toeschouwer kennis nodig heeft die voorafgaat aan het bekijken van het werk om de symboliek te achterhalen.
‘Een schilderij moet de waarnemer dwingen het te zien voor wat het is: een compositie van kleuren en vormen op een stuk linnen’, schrijft Wolfe (1982, p.12).
De versimpeling van kunst is wel het startschot van theorieën. Wolfe citeert George Braque, de schilder wiens werk de term ‘kubisme’ wist te ontlokken. Braque zei: ‘De schilder denkt in vormen en kleuren. Het is niet zijn bedoeling een anekdotisch feit te herscheppen, maar een picturaal feit te scheppen.’ (1982, p.12)
Het zijn woorden van protest tegen de literaire inhoud van het oude realistische schilderij. Hoezo het paradijs met Adam en Eva schilderen, of boerinnen op het veld, arbeiders aan machines, niks ervan. Geen verhaal in het schilderij. Maar dus wel een verhaal bij het schilderij.
De oorspronkelijke woorden van Braque worden in de loop van de tijd een onaantastbaar dogma. ‘Het wordt door schilders eindeloos en met grote overtuiging verkondigd’, aldus Wolfe en hij haalt Frank Stella aan die in 1966, bij de doorbraak van Minimal Art, zei: ‘Mijn schilderen berust op het feit dat alleen dat wat er te zien is er is. Het is niet meer een object … Je ziet wat je ziet.’ (1982, p.12)
