Foto gevonden bij Tate.
In de categorie Transformaties en processen (zie afleveringen 618-619) vallen ook alle kunstwerken rondom menstruatie. Het taboe op de maandelijkse bloeding van vrouwen is zo enorm, dat kunstenaars daar natuurlijk iets mee willen/moeten doen. Het gaat daarbij om allerlei aspecten, schrijft Lisa Tickner:
- erkenning en een nieuw licht werpen op menstruatie;
- menstruatie als symbool om vrouwelijkheid te vieren, omarming van vrouwelijke ‘minderwaardigheid’;
- zinspelen op de opstanding van oude matriarchale krachten;
- reactie tegen de aanhoudende nietszeggendheid van moderne vrouwelijkheid.*
In de beeldende kunst zijn werken waarin menstruatie voorkomt nog zeldzamer dan in de literatuur, aldus Tickner. Dit betekent dat het vrijwel onmogelijk is voor de kunstenaar om een relatie te leggen met vroegere kunst (de zogenoemde kunstbewuste maker van kunst). Een kunstenaar als Judy Chicago heeft hier behoorlijk de toon gezet met haar Tampaxlithografie (1971), een fotolitho van de kunstenaar die een bebloede tampon verwijderd, en de menstruatiebadkamer in Womanhouse (1972; de links gaan naar de foto van het werk op Chicago’s website, zie ook afleveringen 111 en 217).*
Chicago wil met deze werken een weg banen voor vrouwelijke kunstenaars, ze wil via een kunstproces dat bekend staat als ‘high art’ laten zien dat je een onderwerp kunt uitwerken dat vooral vrouwen aangaat.*
Over bloed gesproken … Gina Pane is een zeldzaam voorbeeld van een kunstenaar (v) die daadwerkelijk haar eigen lichaam beschadigt. Ze praat veel over het ‘bereiken’ van mensen in een verdoofde samenleving, schrijft Tickner, en ze is bereid daarvoor te lijden, hoewel ze volhoudt dat ze niet van pijn geniet en echt een optimist is.*
In een performance in mei 1972 zit Pane afgewend van het publiek met een scheermesje in haar rug te snijden, maar plotseling draait ze haar gezicht naar het publiek en nadert met het scheermesje haar wang. De spanning wordt explosief en breekt als ze in elke wang snijdt. Mensen schreeuwen: nee, nee, niet het gezicht, nee! Het gezicht is taboe, aldus Pane, het is de kern van de menselijke esthetiek, de enige plek die een narcistische kracht behoudt.*
In feite is het voor vrouwen onmogelijk om hun persoonlijkheid rechtstreeks via hun verschijning te laten gelden, aldus Tickner, behalve dan misschien in het geval van het zeer specifieke voorbeeld dat Barbara Rose als eerste ‘vaginale iconologie’ (zie afleveringen 614-617) noemde. Vrouwen hebben al de naam narcistisch te zijn.*
Van vrouwen wordt niet verwacht dat ze walgelijk zijn, dus als zij taboes doorbreken met bijvoorbeeld een publiekelijke verwijzing naar menstruatie, dan symboliseert dat minachting voor de sociale orde, en een afwijzing van de normale patronen van dominantie en onderwerping die ermee verankerd zijn. Toch kan vulgariteit een middel zijn om de waardigheid te vergroten, als de obsceniteiten alleen signalen zijn die een boodschap overbrengen die niet obsceen is.*
*Uit: Lisa Tickner, The body politic: female sexuality and women artists since 1970. In: Framing Feminism, Art and the Women’s Movement 1970-85. Eds. Roszika Parker en Griselda Pollock, Pandora Press, Londen, 1987, pp.263-276.