Aflevering 626 Fors, gedurfd van opzet en uitmuntend geschilderd

Foto van de kunstenaar gevonden op wikimedia.

De traditionele kunstkritiek ziet in kunstwerken vaak ‘typisch vrouwelijke’ elementen, schrijft Cora Hollema in Talent is niet genoeg (SUN, 1982). Deze kunstkritiek gaat hiermee uit van een ‘ahistorische vrouwelijkheid en een niet-bestaand oertype vrouw’, aldus Hollema, en dat is precies hetzelfde als de Amerikaanse feministen die een typisch vrouwelijke beeldtaal in kunstwerken meenden te ontdekken. (1982, p.11, zie ook aflevering 625)

Het uitgangspunt van Hollema is haar overtuiging dat de sociale positie doorslaggevend is voor de manier waarop vrouwen zich in kunst uiten en dus niet iets ‘tijdloos vrouwelijks’. De maatschappelijke verhoudingen, de arbeidsdeling tussen mannen en vrouwen is een historisch proces, wat betekent dat je hierin verandering kunt brengen. (1982, p.11-12)

Als ik het goed begrijp geeft Hollema hier meteen ook een belangrijk verschil aan tussen een statisch gegeven, het tijdloos vrouwelijke, ofwel: ‘zo zijn vrouwen nu eenmaal’, en iets dat de belofte van beweging in zich heeft: sociale relaties/posities die kunnen veranderen. 

Hollema duikt in haar artikel in de oorzaken van de verschillen in beeldtaal van mannen en vrouwen. Ze richt zich op de tweede helft van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw in Nederland. In de kunstkritieken in Nederland betekent ‘vrouwelijk’ vaak: bescheiden, teer, verdroomd, afwachtend, teruggetrokken, gevoelig voor details, verfijnd, wat bovendien bijna altijd gepaard gaat met een negatief waardeoordeel. Daarentegen betekent ‘mannelijk’ meestal: grote afmetingen, fors en gedurfd van opzet, krachtig, beheersing van techniek. (1982, p.12)

Een compliment aan het werk van een kunstenaar (v) luidt dan als volgt: ‘Het kon in zijn krachtige opzet door een man gedaan zijn’, of ‘Haar stillevens, soms van zeer grote afmetingen, zijn fors en gedurfd van opzet en uitmuntend geschilderd’, het zijn ‘krachtige werken’. De vrouwelijke collega’s van deze kunstenaar met ‘mannelijk’ werk krijgen een sneer. Hun werk zinkt in het niet, zij maken ‘bescheiden bij uitstek vrouwelijk doekjes’. (Hollema, 1982, p.12)

Het feit dat de kunstkritiek verschillen signaleert is volgens Hollema terecht, omdat de Nederlandse kunstenaars (v) zich in die tijd vaak beperken tot ‘stillevens met fruitschalen en bloemvazen’ van ‘een matige kwaliteit en een klein formaat’. (1982, p.12)

Maar wat was nu de oorzaak van de verschillen tussen het werk van mannen en vrouwen?