Het ontstaan van lokale culturele werelden na de ijstijd kan een verklaring zijn voor het loslaten van de seizoensgebonden sociale identiteiten en de opkomst van hiërarchische verhoudingen. Maar waarom zouden mensen ervoor kiezen klem te raken in een soort van fulltime, top-down, hiërarchische regeling, zo vragen de beide Davids zich af (zie ook aflevering 683). Hiermee zijn ze terug bij iets dat niet heel veel verschilt van het aloude sociale-ongelijkheidsprobleem (zie bijv. aflevering 674), maar voor hun gevoel kunnen ze inmiddels wel wat scherper focussen op wat het probleem werkelijk is.*
Allereerst kijken ze naar de term ‘egalitaire samenleving’. Deze term wordt gewoonlijk negatief gedefinieerd: als de afwezigheid van hiërarchie, dus het ontbreken van de overtuiging dat bepaalde mensen of typen mensen superieur zijn aan anderen; of als de afwezigheid van relaties van overheersing of uitbuiting. Nu lijkt ‘egalitarisme’ te verwijzen naar een of ander ideaal. Het gaat daarbij niet om zichtbare inwisselbare uiterlijke kenmerken van mensen (dat zou vrij belachelijk zijn), maar om het gevoel van deze mensen dat zij bij zaken die er echt toe doen hetzelfde moeten zijn. Verder lijkt ‘egalitarisme’ in te houden dat dit ideaal grotendeels is gerealiseerd.*
De beiden Davids vatten dit als volgt samen: er is sprake van een egalitaire samenleving als (1) de meeste mensen in een bepaalde samenleving vinden dat ze echt hetzelfde zouden moeten zijn op een specifieke manier, op manieren waarvan men het eens is dat ze bijzonder belangrijk zijn; en (2) dat ideaal in de praktijk grotendeels verwezenlijkt wordt. Stel dat samenlevingen zijn georganiseerd rond bepaalde kernwaarden, bijvoorbeeld rijkdom, vroomheid, schoonheid, vrijheid, kennis of krijgerkracht, dan zijn (de meeste) mensen in ‘egalitaire samenlevingen’ het erover eens dat de allerhoogste waarden gelijk verdeeld moeten zijn. Is rijkdom het belangrijkste in het leven, dan is iedereen min of meer even rijk. Wordt leren het meest gewaardeerd, dan heeft iedereen gelijke toegang tot kennis. Is de relatie met de goden het belangrijkst, dan is een samenleving egalitair als er geen priesters zijn en iedereen gelijke toegang heeft tot gebedshuizen.*
Een voor de hand liggend probleem is dan dat verschillende samenlevingen waardesystemen kunnen hebben die radicaal van elkaar verschillen. Hoe egalitair is een samenleving waarin gelijke toegang tot gebedshuizen voor iedereen een kernwaarde is, maar waarbij de helft van de bevolking bestaat uit pachters zonder eigendom en daardoor zonder wettelijke of politieke rechten? Er is, aldus de beide Davids, maar één uitweg uit dit dilemma: een soort universele, objectieve standaard creëren om gelijkheid te meten. En laat dat nu precies zijn wat er is gebeurd. Driemaal raden voor welke kernwaarde gekozen is … bezit, eigendom, regelingen rondom hebberijen.*
Deze keuze werd midden tot eind achttiende eeuw gemaakt. In die tijd kwamen Europese filosofen voor het eerst op het idee om samenlevingen te rangschikken op basis van bestaansmiddelen. De jagers-verzamelaars pasten niet in dat plaatje, dus die werden behandeld als een aparte variëteit van het menselijk zijn. Deze ideeën zijn nog steeds niet uitgeroeid, net als het idee van Rousseau dat alleen de uitvinding van de landbouw echte ongelijkheid introduceerde door de opkomst van grondbezit. En, nou ja, daar begint het hele verhaal van de tot op heden bestaande hiërarchische machtsstructuren.*
Maar, zo schrijven Graeber en Wengrow, er zit ruwweg 6000 jaar tussen het verschijnen van de eerste landbouwers in het Midden-Oosten en de opkomst van de zogenaamde eerste staten. Bovendien leidde landbouw in veel delen van de wereld nooit tot iets wat ook maar in de verste verte op die staten lijkt.*
*David Graeber en David Wengrow, The dawn of everything. A new history of humanity, 2021, e-book.
