Huidige academici beschouwen de aanname dat onze voorouders leefden in een matriarchaat als een intellectuele belediging, ongeveer vergelijkbaar met ‘wetenschappelijk racisme’, schrijven Graeber en Wengrow. Daardoor zijn wetenschappers als feminist Matilda Joslyn Gage en freudiaan Otto Gross uit de geschiedenis verdwenen (zie aflevering 711).*
Dit is eigenaardig, aldus de Davids, waarom is het matriarchaat nog steeds een taboekwestie? Nou, antwoorden ze zelf, dat kan deels liggen aan de Litouws-Amerikaanse archeoloog Marija Gimbutas (1921-1994), of beter, aan een verzet tegen haar werk. Gimbutas was in de jaren 1960 en 1970 een toonaangevende autoriteit op het gebied van de latere prehistorie van Oost-Europa. Tegenwoordig wordt ze vaak net zo’n bizar type genoemd als psychiatrische rebellen, zoals Gross, met de beschuldiging dat ze de belachelijkste oude Victoriaanse fantasieën in een modern jasje wilden steken.*
Dit is onwaar, zo schrijven de Davids, en voegen eraan toe dat vele criticasters niets van haar werk lazen. Wat erger is: deze beschuldigingen hebben een situatie gecreëerd waarin wetenschappers het moeilijk vinden om zelfs maar te speculeren over hoe hiërarchie en uitbuiting wortel hebben geschoten in de huiselijke sfeer. Terugkeren naar Rousseau (zie afleveringen 674 en 675), en het simplistische idee dat de gevestigde landbouw op de een of andere manier automatisch de macht van echtgenoten over vrouwen en vaders over kinderen voortbracht, lijkt de Davids bepaald geen optie.*
Als je dan wél de boeken van Gimbutas leest, bijvoorbeeld The Goddesses and Gods of Old Europe (1982), dan kom je er snel achter dat de auteur iets probeerde te doen wat, tot die tijd, alleen mannen mochten doen: een groots verhaal schrijven over de oorsprong van de Euraziatische beschaving. Ze gebruikte de – tot midden twintigste eeuw – gangbare indeling in ‘cultuurgebieden’ (zie aflevering 700 voor meer hierover) om te beargumenteren dat, in sommige opzichten (maar zeker niet alle), het oude Victoriaanse verhaal over godinnen-aanbiddende boeren en Arische indringers in feite waar was. Gimbutas wilde vooral de brede contouren begrijpen van een culturele traditie die ze het ‘Oude Europa’ noemde, een wereld van gevestigde neolithische dorpen met als middelpunt de Balkan en het oostelijke Middellandse Zeegebied (maar ook verder naar het noorden), waarin, zoals Gimbutas het zag, mannen en vrouwen op gelijke voet leefden en verschillen in rijkdom en status helder werden omschreven.*
Naar schatting van Gimbutas, aldus de Davids, duurde het Oude Europa van ±7000 tot 3500 v.Chr. Volgens haar waren er vooral vreedzame samenlevingen die een gemeenschappelijk pantheon (geheel van godheden) deelden onder de hoede van een oppergodin, wiens cultus wordt bevestigd in de vele honderden vrouwelijke beeldjes – sommige afgebeeld met maskers – gevonden in neolithische nederzettingen, van het Midden-Oosten tot de Balkan. Dit Oude Europa had een catastrofaal einde in het derde millennium v.Chr. toen de Balkan werd overspoeld door een migratie van veehouders, het zogenoemde koergan-volk (ofwel het volk van de grafheuvels) dat kwam van de Pontische steppe, ten noorden van de Zwarte Zee. Deze groepen waren aristocratisch en ‘androcratisch’ (ofwel patriarchaal: fixatie op de man, die geldt als ‘normaal’ en ‘maatstaf’) en zeer oorlogszuchtig.*
PS1 De afbeelding bij dit blog komt van SlidePlayer, waar ook in een paar dia’s door Hannah Korper de koergan (kurgan) theorie wordt weergegeven.
PS2 Marija Gimbutas is te zien en te horen in verschillende YouTubefilmpjes, een lange die een uur en drie kwartier duurt: The world of the Goddess, een iets kortere van een klein halfuur: Voice of the Goddess, en een interview van een halfuur: The Goddess In Art TV series: Interview with Marija Gimbutas (Part 1). Ik heb deze drie uitgekozen, maar als je op YouTube zoekt op haar naam, kun je veel meer vinden. Haar Engels is prima en goed te volgen, maar ze spreekt wat moeizaam.
*David Graeber en David Wengrow, The dawn of everything. A new history of humanity, 2021, e-book.
