De groepen uit het volk van de grafheuvels (Koergan) die het Oude Europa overspoelden, brachten een heel andere manier van leven mee. Volgens de Litouws-Amerikaanse archeoloog Marija Gimbutas waren zij verantwoordelijk voor de westelijke verspreiding van Indo-Europese talen, de oprichting van nieuwe soorten samenlevingen gebaseerd op de radicale ondergeschiktheid van vrouwen, en de verheffing van krijgers tot een heersende kaste. Hoewel dit misschien leek op oude Victoriaanse fantasieën, zo schrijven de Davids, zijn er toch belangrijke verschillen.* (Zie ook aflevering 712.)
De oude Victoriaanse versie was gebaseerd op een evolutionaire antropologie. Toen werd aangenomen dat het matriarchaat de oorspronkelijke toestand van de mensheid was, omdat mensen indertijd niets wisten van fysiologisch vaderschap en dachten dat vrouwen in hun eentje verantwoordelijk waren voor het produceren van baby’s, aldus Graeber en Wengrow.*
Nu wil ik even een opmerking tussendoor maken over ‘produceren van baby’s’ en dan vooral het in mijn ogen nogal vreemde gebruik van het woord ‘produceren’ in dit verband. Dat komt door wat ik heb gelezen in het boek Caliban and the witch (Caliban en de heks, 2004), van de Italiaans-Amerikaans academicus en professor emerita Silvia Federici. In haar onderzoek naar de transitieperiode van feodalisme (leenherenstelsel Europa van ±500-1500 v.Chr.) richting het kapitalisme, noemt ze: (i) de ontwikkeling van een nieuwe seksuele arbeidsverdeling die de arbeid van vrouwen en de reproductieve functie van vrouwen onderwerpt aan de reproductie van de beroepsbevolking; (ii) de constructie van een nieuwe patriarchale orde, gebaseerd op de uitsluiting van vrouwen van betaalde arbeid en hun ondergeschiktheid aan mannen; (iii) de mechanisering van het proletarische lichaam en zijn transformatie, in het geval van vrouwen, in een machine voor de productie van nieuwe arbeiders.
Kortom, bij ‘produceren van baby’s’ lees ik: de vrouw als broedmachine. Maar goed, er was dus een tijd dat niemand wist hoe het kwam dat vrouwen een steeds dikkere buik kregen met daarin een minimensje. Ik mag aannemen dat ze alles wisten van barensweeën en bevalling, want dat is altijd heel duidelijk te zien (die dikke buik ook trouwens).
Ondanks compleet gebrek aan bewijs, aldus de Davids, rekenden die evolutionaire antropologen terug vanaf de vroege boeren (die dus ook nog niets van vaderschap wisten) naar de gemeenschappen van jagers-verzamelaars en beweerden dat zij net zo matrilineair en matriarchaal moesten zijn geweest als die vroege boeren. Wat doet Gimbutas dan anders? Ten eerste beweert ze helemaal niets van dit alles. Ten tweede pleitte ze voor de autonomie van vrouwen en hun hoofdrol in rituele praktijken in het Midden-Oosten en Europees neolithicum. Maar in de jaren 1990 waren veel van haar ideeën een handvest geworden voor ecofeministen, newage-religies en tal van andere sociale bewegingen. En dat was weer een inspiratiebron voor een hele reeks populaire boeken, variërend van filosofisch tot belachelijk, waardoor de originele ideeën van Gimbutas verstrikt raakten in enkele van de extravagantere oudere Victoriaanse ideeën.*
Dus, wat doen dan veel archeologen en historici? Natuurlijk, Gimbutas zoveel mogelijk afmaken. Of netter gezegd, in diskrediet brengen. Er werd geconcludeerd dat ze zorgde voor vertroebeling van wetenschappelijk onderzoek met populaire literatuur en het duurde niet lang of ze werd beschuldigd van zowat alles wat de academie kon bedenken om haar naar het hoofd te gooien, aldus de Davids. Ze zou selectief zijn omgegaan met bewijsmateriaal, de methodologische vooruitgang niet hebben bijgehouden, zich bedienen van omgekeerd seksisme, zich hebben overgegeven aan het ‘maken van mythen’. Ze was zelfs voorwerp van de opperste belediging: een openbare psychoanalyse. Toonaangevende academische tijdschriften publiceerden artikelen waarin werd gesuggereerd dat haar theorieën over de ontheemding van het Oude Europa in wezen een fantasmagorische (iets met geesten laten verschijnen/toverij) projectie van haar eigen tumultueuze levenservaring was. Gimbutas ontvluchtte haar moederland, Litouwen, op het einde van de Tweede Wereldoorlog, in de nasleep van buitenlandse invasies.*
Lekker dan.
De afbeelding komt van wikip.
*David Graeber en David Wengrow, The dawn of everything. A new history of humanity, 2021, e-book.
