Foto gevonden door te zoeken op ‘james bond vrouw’, geen idee wie de fotograaf is of maker van een filmstill. Je ziet de acteurs Daniel Craig en Olga Kurylenko in de film Quantum of Solace.
Kan Kim Kardashian in een samenleving met fysiek onkwetsbare mensen, aldus Graeber en Wengrow in hun gedachte-experiment, de exclusieve rechten op haar dure diamanten collier behouden (zie aflevering 728)? Als ze er voortdurend mee te koop loopt, waarschijnlijk niet: iemand zal het vast van haar afpakken. Die exclusieve rechten zijn zeker wel mogelijk als ze het collier in een kluis verbergt, waarvan alleen zij de combinatie kent, en het collier alleen draagt te midden van mensen die ze vertrouwt en dit niet van tevoren aankondigt. Kortom, er is nog een manier om je ervan te verzekeren dat je toegang hebt tot rechten die anderen niet hebben: controle over informatie.*
Dit geldt uiteraard voor alle vormen van eigendom die worden ondersteund door dreiging met geweld, zoals grondbezit en waren in winkels. Het is wel zo dat wanneer mensen niet in staat zouden zijn elkaar pijn te doen omdat ze fysiek onkwetsbaar zijn, niemand in staat zou zijn iets absoluut heilig voor zichzelf te verklaren of het tegen de hele wereld te verdedigen. De bezitter kan alleen degenen uitsluiten die toestaan dat dit gebeurt. Maar de Davids voegen nog iets toe aan hun gedachte-experiment: een drankje waardoor niemand meer in staat is om een geheim te bewaren. Iedereen heeft nu toegang tot informatie en is fysiek onkwetsbaar. Kan Kim dan nog steeds haar diamanten houden? Mogelijk, maar alleen als ze in staat is om iedereen ervan te overtuigen dat zij, als Kim Kardashian, zo’n uniek en bijzonder menselijk wezen is dat alleen zij het verdient om bepaalde dingen te hebben en niemand anders.*
En zo hebben de Davids drie principes geïntroduceerd. Ze noemen ze: controle over geweld, controle over informatie en individueel charisma. Deze drie zijn volgens hen de drie mogelijke grondslagen van sociale macht. De dreiging met geweld is meestal de meest betrouwbare en daarom is het overal de basis geworden voor uniforme rechtsstelsels. Charisma is meestal het meest vluchtig. Gewoonlijk bestaan ze alle drie tot op zekere hoogte naast elkaar. Zelfs in samenlevingen waar interpersoonlijk geweld zeldzaam is, kun je hiërarchieën vinden die gebaseerd zijn op kennis. Het maakt niet eens zoveel uit wat die kennis precies is, het kan een of andere technische knowhow zijn, zoals koper smelten of kruidenmedicatie, of het is iets totaal onzinnigs, zoals de namen van zevenentwintig onderwerelden en negenendertig hemelrijken, en welke wezens je waarschijnlijk zou ontmoeten als je daarheen zou reizen.*
Er zijn samenlevingen met uiterst complexe initiatieriten en steeds hogere niveaus van geheime kennis, terwijl formele rangen en standen ontbreken. Zelfs als elke vorm van hiërarchie ontbreekt, dus ook zulke geheime kennis, dan nog zijn er natuurlijk altijd de individuele verschillen in innemendheid, humor, intelligentie of fysieke aantrekkelijkheid. Hoe hard een groep ook haar best doet om iedereen in gelijke mate te waarderen, tot aan rituele spot van de succesvolste jagers aan toe (zoals bij de Hadzabe, zie aflevering 685), je kunt niet elk verschil uitwissen. Nu kun je een egalitaire ethiek ontwikkelen door alle individuele eigenaardigheden te negeren en erop staan dat mensen behandeld (zouden) moeten worden alsof we allemaal precies hetzelfde zijn. Je kunt ook een egalitaire ethiek ontwikkelen door juist alle individuele eigenaardigheden te verheerlijken op een manier waardoor het lijkt alsof iedereen zo wezenlijk anders is dat een algemene rangorde ondenkbaar zou zijn. (Immers, hoe wil je bijvoorbeeld de beste visser, de waardigste oudere en de grappiste persoon tegen elkaar afmeten?)*
Er kunnen dus individuen opstaan die een buitengewone, zelfs leidende rol verwerven, bijvoorbeeld profeten, sjamanen, astroloog-magiërs of de mensen in de laat-paleolithische graven met rijke grafgiften (zie aflevering 680), al is het voor zulke uitzonderlijke individuen niet te doen om hun aanzien om te zetten in een of andere aanhoudende macht. Maar wat de Davids echt zorgen baart, is dat elk van de drie principes de basis is geworden voor instellingen die nu worden gezien als fundamenteel voor de moderne staat. Bij controle over geweld is het duidelijk: moderne staten zijn ‘soeverein’ = het recht tot gebruik van geweld. Zij combineren dit met het tweede principe, controle over informatie, in de vorm van bureaucratie, dat doorspekt is met allerlei officiële geheimen. Een type als James Bond is daarom het mythische symbool van de moderne staat geworden, met zijn ‘licence to kill’, charisma, geheimhouding, macht om onverklaarbaar geweld te gebruiken en dat alles ondersteund door een grote bureaucratische machine.*
*David Graeber en David Wengrow, The dawn of everything. A new history of humanity, 2021, e-book.
