Een Azteekse vrouw maakt schuim door chocolade van het ene vat in het andere te gieten. Azteken waren chocoholics, zo meldt het Tropenmuseum, waar ook deze afbeelding vandaan komt. Dat vertellen de Davids dan weer niet ;-).
Waar iedereen het wel zo’n beetje over eens is, is dat er in ieder geval twee ‘staten’ waren ten tijde van de Spaanse verovering (zie aflevering 730): de Azteken en de Inca’s. Al zagen de Spanjaarden het toen anders, want ja, die ‘anderen’ moesten natuurlijk primitieve inboorlingen zijn. Bovendien bestond het idee ‘staat’ in die tijd nog nauwelijks.*
Graeber en Wengrow beginnen hun zoektocht met een anekdote uit een Spaanse bron. In de Azteekse hoofdstad Tenochtitlan zagen de Spanjaarden een gebruik bij de geboorte van zoons en dochters. De zoon kreeg een schild met vier pijlen, begeleid door een gebed van de vroedvrouw dat hij maar een moedige krijger mocht zijn. Hij werd vier keer aan de zon gepresenteerd met een verhaal over de onzekerheden van het leven en de noodzaak om oorlog te voeren. De dochter kreeg een klosje en schietspoel als symbool van haar toekomstige toewijding aan huiselijke taken. Hoe wijdverspreid deze gewoonte was? Geen idee, maar de Davids denken wel dat het op iets fundamenteels in de Azteekse samenleving wijst. Al bezetten vrouwen wel belangrijke posities in Tenochtitlan, als kooplieden, dokters en priesters.*
Waar vrouwen van werden uitgesloten was een opkomende klasse van aristocraten van wie de macht gebaseerd was op oorlogvoering, predatie (vangen, doden en opeten) en eerbetoon. Hoever de erosie van vrouwelijke politieke macht onder de Azteken terugging, is onduidelijk. Er zijn wel bepaalde bewijzen die suggereren dat dit nog maar kort aan de gang was, zoals de verplichting voor hooggeplaatste adviseurs aan de rechtbank om de cultische rol van Cihuacóatl (Slangenvrouw) op zich te nemen. Ook is bekend dat mannelijkheid, vaak uitgedrukt met seksueel geweld, onderdeel werd van de dynamiek van keizerlijke expansie. Dit is op te maken uit meldingen die Cortés en zijn mannen optekenden van Azteekse onderdanen in Veracruz (mensen die tegen 1519 bereid waren hun kans te wagen met een bende onbekende Spaanse vrijbuiters): deze Azteken klaagden steen en been over de verkrachting en slavernij van veroverde vrouwen.*
Het lijkt erop dat Azteekse mannelijke adel het leven zag als een eeuwige wedstrijd, of zelfs verovering – een culturele tendens die is ontsproten uit hun rondtrekkende gemeenschap van krijgers en kolonisten. Deze samenleving van veroveraars is vergelijkbaar met sommige andere, recentere samenlevingen (zie bijvoorbeeld aflevering 707 en 708), maar op een oneindig veel grotere schaal. Krijgsgevangenen werden onderhouden en gevoed, in soms luxueuze omstandigheden, zodat ze niet zouden verzwakken, maar uiteindelijk om allerlei goddelijke rituele en andere redenen vermoord door specialisten in rituelen. Het was een ware industrie van vroom bloedvergieten, voor sommige Spanjaarden een duidelijk bewijs dat de heersende klassen van de Azteken een bondgenootschap met de duivel hadden.*
Deze wreedheden waren voor de Azteken een manier om hun buren te imponeren. Wat in ieder geval gelukt is: onze verbeelding ging ermee aan de haal. Er zijn legio films die duizenden gevangenen in een rij tonen, wachtend om hun hart uit te laten rukken door gemaskerde god-imitators… Terwijl de zestiende-eeuwse Azteken een voor Spanjaarden tamelijk bekend beeld van bestuur hadden: monarchie, rangen van ambtenaren, militaire kaders en georganiseerde religie (hoe ‘demonisch’ ook). Het viel sommige Spanjaarden op dat de stadsplanning in de Vallei van Mexico superieur leek aan wat ze in hun Castiliaanse steden thuis gewend waren. De Azteken hanteerde net als de Spanjaarden ‘weeldewetten’.*
Weeldewetten zijn ontstaan eind middeleeuwen: je mocht je in de openbare ruimte niet vertonen met duurdere kleding dan het stadbestuur passend vond bij je sociale status, ofwel: deze wetten waren een poging tot regulering van consumptie en gedrag.
*David Graeber en David Wengrow, The dawn of everything. A new history of humanity, 2021, e-book.
