Feuilleton Abramovic - PhD

Aflevering 738 Wortels van vrouwenonderdrukking (66)

Afbeelding gevonden bij Universiteit Leiden in een artikel over Tell Sabi Abyad.

Een team Nederlandse archeologen onderzocht de archeologische vindplaats Tell Sabi Abyad in de Syrische vallei Balikh in de provincie Raqqa (zie ook aflevering 737). Ongeveer achtduizend jaar geleden (±6200 v.Chr.), in het prehistorische Mesopotamië, werd daar een dorp van een hectare (± 1½ voetbalveld) verwoest door vuur, waarbij de lemen muren en allerlei dingen van klei werden gebakken en aldus bewaard. Vette pech voor de bewoners, enorm geluk voor de onderzoekers: het geeft inzicht in de organisatie van een laat-neolithische gemeenschap van waarschijnlijk de honderdvijftig mensen.*

Gevonden zijn centrale opslagfaciliteiten, waaronder graanschuren en magazijnen, plus economische archieven om de inhoud van de opslag bij te houden. Geen schrift, dat zou nog drieduizend jaar duren, maar geometrische tekens van klei. Verder zijn miniatuurzegels met gegraveerde ontwerpen gevonden, die zijn gebruikt om de kleistoppen van huishoudelijke vaten te stempelen en te markeren met identificatietekens. De stoppen zelf werden bewaard en gearchiveerd in een speciaal gebouw nabij het centrum van het dorp voor later hergebruik. Het nut van deze dorpse bureaucratie, in wiens belang en met welk doel, is voer voor discussie sinds de melding van deze ontdekkingen in de jaren 1990. De Davids wijzen er nog maar eens op dat hier dus geen enkele sprake is van tekenen van persoonlijke status: er staat nergens een ongewoon grote woning en niemand is overladen met rijke grafgiften, om een paar dingen te noemen.*

Sterker nog, de woningen zijn allemaal ongeveer gelijk in grootte, kwaliteit en overgebleven inhoud. Alles wijst erop dat er kleine gezinseenheden waren met een complexe taakverdeling en dat samenwerking van meerdere huishoudens nodig was voor sommige taken: kuddes weiden, graangewassen zaaien, oogsten en dorsen, evenals vlas om mee te weven, voedsel inmaken, kralen maken, steenhouwen en eenvoudige vormen van metaalbewerking, plus kinderen helpen opgroeien, ouderen verzorgen, huizen bouwen en onderhouden, huwelijken en begrafenissen coördineren enzovoort.*

Nu zijn er in de menselijke geschiedenis duizenden vergelijkbare gemeenschappen geweest, met net zo goed ingewikkelde combinaties van taken en verantwoordelijkheden, zónder nieuwe technieken voor het bijhouden van gegevens te ontwikkelen. Dus waarom maakte deze kleine gemeenschap wel gebruik van precieze meet- en archiveringssystemen? Dat weten de Davids ook niet. Er is wel iets dat opvalt. Tussen Tell Sabi Abyad en de vroegste steden zit tweeduizend jaar. In die periode onderging het dorpsleven in het Midden-Oosten een reeks opmerkelijke veranderingen: dorpelingen begonnen te handelen alsof ze zich al in een bepaalde massale samenleving bevonden, ook al had niemand ooit een stad gezien. Het klinkt raar, maar bewijs ervan is te zien in een enorm gebied. Het lijkt erop dat overeenkomsten tussen verre huishoudens en families steeds meer gebaseerd was op een principe van culturele uniformiteit. In zekere zin was dit dus het eerste tijdperk van de ‘global village’.*

In het vijfde millennium v.Chr. verdwijnen in een groot deel van het Midden-Oosten de meeste uiterlijke tekenen van verschil of individualiteit geleidelijke uit het dorpsleven. Dat gaat gelijk op met de verspreiding van administratieve instrumenten en andere nieuwe mediatechnologieën in dat gebied. Er verscheen voor de bouw van huishoudens een standaard driedelig ontwerp. Het aardewerk, eens een manier om de individuele vaardigheid en creativiteit uit te drukken, werd saai, uniform en in sommige gevallen bijna gestandaardiseerd. Over het algemeen werd de ambachtelijke productie meer mechanisch. De Davids voegen eraan toe dat arbeid door vrouwen werd onderworpen aan nieuwe vormen van ruimtelijke controle en afscheiding. Wat ze daarmee bedoelen en hoe ze dat weten? Geen idee, dat staat er niet bij.*

In feite was de hele periode, die ongeveer duizend jaar duurde, er een van vernieuwingen in metaalbewerking, tuinbouw, textiel, voeding en langeafstandshandel. Vanuit sociaal oogpunt lijkt alles in het werk te zijn gesteld om te voorkomen dat door de vernieuwingen duidelijke statusverschillen zouden ontstaan, zowel in als tussen dorpen. Zou dit de geboorte van een openlijke ideologie van gelijkheid zijn geweest in de eeuwen voordat de eerste steden ter wereld verschenen? En zouden dan de administratieve instrumenten niet in eerste instantie ontworpen zijn als middel om rijkdom te vergaren, maar juist om dergelijke dingen te voorkomen? Het lijkt de Davids mogelijk. De bureaucratie van een dorp werd gebruikt voor het principe van wederkerigheid: mensen namen hun verantwoordelijkheid en deden dingen voor elkaar. Zo ontstonden ‘kredieten’ en ‘schulden’ en dat werd bijgehouden, maar aan het eind van het jaar werd alles kwijtgescholden en begon iedereen weer met een schone lei.*

Nu is natuurlijk het gevaar van een bureaucratisch systeem dat het voor andere doeleinden kan worden gebruikt: juist het systeem van gelijkwaardigheid dat eraan ten grondslag ligt kan in potentie bijna elke sociale regeling, zelfs als die gebaseerd is op willekeurig geweld (bijv. ‘verovering’), een sfeer van onpartijdigheid en rechtvaardigheid te geven. Dit is precies de reden waarom soevereiniteit en bureaucratie een dodelijke combinatie kan zijn: de gelijkmakende effecten van bureaucratie kun je veranderen in instrumenten van sociale overheersing, zelfs tirannie. Dat is wat er gebeurde met Ayllus, de leefgemeenschappen die onder de latere Inca’s allemaal gereduceerd werden tot de status van ‘veroverde vrouwen’ en hun manier van administreren werd ingezet om arbeidsschulden bij te houden, die never nooit niet werden kwijtgescholden. Jaaa, het waren heus wel bruten, die Inca’s. Elk idee dat ze een soort socialisten waren, stamt in feite af van wat de Ayllus nog wisten te bewaren uit hun oude manieren van doen.*

*David Graeber en David Wengrow, The dawn of everything. A new history of humanity, 2021, e-book.

About the author

Susan Hol

Ontdek meer van Susan Hol

Abonneer je nu om meer te lezen en toegang te krijgen tot het volledige archief.

Lees verder