Aan het eind van de zeventiende eeuw, nadat vrouwen meer dan twee eeuwen onderworpen waren geweest aan staatsterrorisme en toch wel een soort van definitief waren verslagen, werd het in de strijd gegooide beeld van vrouwelijkheid als onnodig instrument weggedaan en kwam er een nieuw, getemd exemplaar voor in de plaats (zie ook aflevering 757). Ten tijde van de heksenjacht werden vrouwen afgeschilderd als wilde wezens, mentaal zwak, onverzadigbaar wellustig, opstandig, ongehoorzaam, niet in staat tot zelfbeheersing. Tegen de achttiende eeuw werd dit beeld omgekeerd en werden vrouwen afgeschilderd als passieve, aseksuele wezens, gehoorzamer en moreler dan mannen, in staat om een positieve morele invloed op mannen uit te oefenen. Daarnaast werd de zogenaamde irrationaliteit van vrouwen geherwaardeerd en benut of uitgebuit: zo prees de Nederlandse filosoof Pierre Bayle in zijn Dictionaire historique et critique (1740) de kracht van het vrouwelijke ‘moederinstinct’, met het argument dat het moet worden gezien als een werkelijk door god gezonden ding, dat ervoor zorgt dat, ondanks de nadelen van bevalling en opvoeden, vrouwen zich blijven voortplanten.*
Federici wil benadrukken dat de industriële revolutie werd aangewakkerd door het koloniale plantagesysteem, dat slavernij ontzettend essentieel was voor de historie van het kapitalisme. Bij economische crises lanceert de kapitalistische klasse altijd een proces van primitieve accumulatie, ofwel een proces van grootschalige kolonisatie en onderwerping/slavernij. Het plantagesysteem leverde een immense hoeveelheid extra arbeid en was tegelijkertijd een model voor arbeidsbeheer, exportgerichte productie, economische integratie (samenwerking tussen staten op economisch gebied) en internationale taakverdeling.*
De Europese kolonisatie van het land dat nu Amerika heet begon volgens de meeste dateringen in 1492, toen Christoffel Columbus in Amerika aankwam. Onder andere de Britten, Fransen, Spanjaarden en Nederlanders vestigden zich in kolonies in Amerika. Rond het jaar 1000 arriveerden er weliswaar al Vikingen in Amerika, maar die bleven slechts enkele tientallen jaren. Een enkele nederzetting van hen is teruggevonden, namelijk L’Anse aux Meadows op het Canadese eiland Newfoundland. De kolonisatie begon langs de oostkust en in de Caraïbische Zee, waaronder de eilanden Hispaniola, Puerto Rico en Cuba. Begin zestiende eeuw breidde het zich uit naar wat nu Zuid-Amerika heet. Uiteindelijk leidde de kolonisatie ertoe dat het hele westelijk halfrond onder controle van Europese staten kwam te staan. De ontdekking van het onbekende land, dat Amerika werd genoemd, door Columbus leidde tot een wereldwijde uitwisseling van gewassen, dieren en ziekten. Dit proces staat bekend als de ‘Columbiaanse uitwisseling’ (tik in als zoekopdracht en je vindt veel info).*
In dezelfde jaren dat Arawaks, Azteken en Inca’s werden onderworpen, werden arbeiders in Europa verdreven van hun huizen, gebrandmerkt als dieren en verbrand als heksen. De meeste proletariërs kwamen in de zeventiende en achttiende eeuw in de zogenaamde Nieuwe Wereld terecht door contractarbeid en ’transport’: Engeland loosde haar veroordeelde dissidenten, zwervers en bedelaars in Amerika. De aantrekkingskracht van de voor Europeanen onbekende wereld overzees was enorm voor de beter gestelden. Er ontstond een visie van een nieuwe samenleving, wat het politieke denken van de Verlichting beïnvloedde en wat bijdroeg aan de opkomst van een nieuw idee van ‘vrijheid’. Dit nieuwe, voorheen onbekende idee was vrijheid in de betekenis van meesterloosheid, wat een echo in zich droeg van de commons die verloren waren gegaan (zie aflevering 745 voor meer hierover). Er waren Europeanen die zich heel graag bij de oorspronkelijke bewoners van het veroverde land en hun manier van leven voegden. Als je hierop betrapt werd, was je een verrader en kon je worden veroordeeld tot wrede straffen met uiteindelijk de dood tot gevolg.*
Tot in 1699 hadden de Engelsen nog grote moeite om weglopers ervan te overtuigen dat ze de manier van leven van de oorspronkelijke bewoners moesten verlaten. Onder de Europese heersende klasse, thuis en op de plantages, leefde een constante angst voor bondgenootschappen en een mogelijke eenheid tussen mensen met verschillende huidskleuren en oorspronkelijke bewoners (Shakespeare verwoorde dit in De storm). Hun ‘oplossing’ kwam eind achttiende eeuw met het instellen van onherroepelijke raciale grenzen. Maar ja, dat hield samenzweringen tegen bazen niet tegen. Uitgebuite Afrikanen en Europeanen kwamen samen in opstand, maar wederom werd het ontmenselijkingsproces keihard doorgezet met walgelijke wreedheden, haastig opgestelde wetten en institutionaliseren van racisme.*
Net als seksisme moest racisme wettelijk worden vastgelegd en gehandhaafd. Er zijn wetten, aangenomen in Maryland en Virginia in de jaren 1660, die bewijzen dat een apartheidsregime van bovenaf werd ingesteld. Intieme relaties tussen mensen met verschillende huidskleuren moeten heel gewoon geweest zijn, gezien de gevoelde noodzaak bij de heren heersers om deze relaties te verbieden. Deed je het toch, dan volgden veroordelingen en werden kinderen uit dergelijke huwelijken voor het leven tot slaaf gemaakt. De aanpak volgde het script van de heksenjacht, met de demonisering van deze intieme relaties tussen mensen met verschillende huidskleuren. Toen de wetten in de jaren 1660 werden aangenomen, liep de heksenjacht in Europa op haar einde en werden in Amerika alle taboes rond de heks en de zwarte duivel nieuw leven ingeblazen, dit keer ten koste van zwarte mannen.*
Het regime van verdeel en heers werd ook officieel beleid in de Spaanse koloniën toen de kolonisten eenmaal op voldoende sterkte waren. Met weinig man moesten ze wel meebewegen met de gebruiken rond interetnische relaties en konden alleen dingen aan- of afraden, maar in de jaren 1540 begon de toename van het mensen met gemengd bloed het koloniale privilege te ondermijnen (veel Spanjaarden gingen intieme relaties aan met oorspronkelijke bewoners). Oplossing: raciale hiërarchie, verbodsbepalingen op het gebied van huwelijk en vrouwelijke seksualiteit om sociale uitsluiting af te dwingen. Niet dat het overal echt goed lukte, door migratie, bevolkingskrimp, opstand en de vorming van een blank stedelijk proletariaat zonder uitzicht op economische vooruitgang.*
*Silvia Federici, Caliban and the witch, 2004; de afbeelding komt van een bron die ik pas 26 maart 2023 vond: The anarchist library.
