Dit feuilleton begon met de glanzende foto van kunstenaar Marina Abramović (1946), liggend op een metalen stellage, met direct onder twee rijen brandende kaarsen. Grote vraag daarbij was: Waarom doet zij dit?!? En die vraag staat nog steeds.
Er zijn diverse kanten aan die vraag, die van de toeschouwer, het kunstwerk en de kunstenaar. De kant van de toeschouwer, het ‘geraakt worden’, is besproken in deel 1 (afleveringen 1 t/m 25). De kant van het kunstwerk, hoe je bepaalt of iets kunst, is besproken in deel 2 (afleveringen 26 t/m 70), met extra aandacht voor esthetische eigenschappen van een object en de link die de kunstenaar legt met eraan voorafgaande kunst (afleveringen 71 t/m 77).
De kant van de kunstenaar komt in dit deel 3 aan bod. Waarom gaat Marina Abramović vrijwillig vlak boven brandende kaarsen liggen (zie afleveringen 2-3)? Vind ze het lekker om pijn te lijden? Is hier sprake van zelfpijniging of automutilatie? Het gaat wel om een kunstenaar, die zegt dat ze een performance doet. Is het jezelf pijn doen dan kunst? Heeft het pijn lijden een hoger (kunst)doel? Of hoort zelfpijniging bij deze kunstvorm, de kunstcategorie performance, door wie dan ook uitgevoerd?
De combinatie zelfpijniging en kunst intrigeert mij. Dat komt mede doordat ik een aantal jaren (1988-1994) als dramatherapeut in de geestelijke gezondheidszorg gewerkt heb en daarbij mensen ben tegengekomen die zichzelf beschadigden. Als iemand scheermesjes of kaarsen gebruikt om zichzelf pijn te doen, zoals Abramović in haar performances, denk ik onmiddellijk aan deze cliënten.
De vraag is: is het terecht dat ik direct aan cliënten denk? Een cliënt beschadigt zichzelf uit machteloosheid, ellende of andere motieven van psychische ontreddering. Hij doet dat op het moment dat hij zich rot voelt en van dat rotgevoel af wil. Waar Abramović haar performances grondig voorbereid, zal een cliënt die zichzelf beschadigd meestal geen goed doordacht plan hebben.
Maar misschien heeft Abramović een vergelijkbaar gevoel van ellende en is dat de grote motivator tot haar zelfbeschadigende performances? Na enig onderzoek kom ik erachter dat ik niet de eerste en al helemaal niet de enige ben die onmiddellijk aan automutilatie denkt bij het zien van een performance van Abramović. Ze heeft wat dat aangaat al heel wat te horen gekregen. Alleen heeft niemand dit verder uitgewerkt, tenminste, ik heb tot op heden niets kunnen vinden.
Dus dat is precies wat ik nu ga doen: uitzoeken hoe het zit met automutilatie en de performances van Abramović.
