Sophia Narrett, So Many Hopes, 2016-17. Photo by Stan Narten. Courtesy of the artist.
Saai en oubollig
Waar denk je aan bij ‘borduurwerk’? Saai? Dan ben je vast niet de enige! Toch vinden veel mensen het leuk om te borduren. Bovendien wordt borduurwerk vaak ook wel mooi gevonden. In feite is het net als bij schilderkunst: het ene werk is mooier dan het andere. Ik heb bijvoorbeeld een poosje terug een tentoonstelling met merklappen gezien. Prachtige kunstwerkjes. Het is heel fijn borduurwerk. Er wordt gewerkt met een dunne draad en naald en de maker ontwerpt nogal eens zelf een patroon.
In onze tijd zien we borduurwerk als typisch iets voor vrouwen. Het staat vooral bekend als oubollig, iets voor oma’s, vroeger. Nu wil het verhaal dat borduren in een ver verleden juist door mannen werd gedaan. Prima, lijkt me. Iedereen met twee handen kan borduren. Mijn schoonvader (90+) is op een dag met plezier aan het borduren geslagen. Hij wilde weleens wat anders dan een landschap schilderen en ging landschappen borduren. Het beviel hem heel goed.
Politiek, macht en weerstand
Het borduren wordt beoefend om verschillende redenen. Het kan gaan om vrijetijdsbesteding, maar in een artikel van Ariela Gittlen op artsy.net las ik bijvoorbeeld dat Koningin Elizabeth I vaak borduurde met andere vrouwelijke heersers. Het was een favoriete bezigheid van deze heersers, omdat het tot concentratie, conversatie en competitie inspireerde. Volgens Gittlen heeft borduurwerk een lange relatie met politiek, macht en weerstand. Zo schrijft ze dat in het zeventiende-eeuwse Turkije (toen het Ottomaanse rijk) borduurwerk symbolische bescherming bood voor de kostbaarste dingen, inclusief religieuze voorwerpen en baby’s. Meer recent, in de jaren 1970 en ‘80 in Chili, creëerden vrouwen heldere borduurwerken, arpilleras genoemd, als een verzetsdaad tegen de militaire dictatuur van Augusto Pinochet. Deze borduurwerken herdachten verdwenen familieleden en waren voor het regime zo bedreigend dat het een misdrijf werd om er een te bezitten.
Kunst!
Wat ik ook vond in het artikel van Gittlen is dat een aantal kunstenaars in de jaren 1970 borduurwerk en andere vormen van handwerk heeft gebruikt om krachtige en ontwrichtende verhalen te vertellen. Ze noemt feministische kunstenaars zoals Judy Chicago, Miriam Schapiro en Faith Ringgold. Aan de hand van hervonden ambachtstechnieken onderzochten ze de constructie van geslachtsrollen. De bedoeling was de hiërarchie in de kunstwereld aan de kaak te stellen. Schilderkunst en beeldhouwkunst werden veel hoger gewaardeerd dan de kunst en ambachtelijke vormen die traditioneel als vrouwenwerk werden beschouwd.
Radicaal borduurwerk van 11 kunstenaars
In het artikel van Gittlen worden 11 kunstenaars in het zonnetje gezet. Ze werken allemaal met naald en draad. Deze kunstenaars zijn niet iets van vroeger, welnee, borduren wordt ook nu ingezet in een enorme verscheidenheid aan werken. Deze kunstenaars besteden met hun naald en draad aandacht aan bijvoorbeeld gender, seksuele en etnische identiteit, culturele geschiedenis, herinneringen en popcultuur. Het lieflijke van de merklap is meestal ver te zoeken. Grenzen worden opgezocht en uitgedaagd, zowel in de vorm als het onderwerp.
De diverse kunstenaars en een enorme hoeveelheid kleurrijke foto’s vind je in het artikel van Ariela Gittlen: 11 Artists Using Embroidery in Radical Ways. In het Engels inderdaad. Een aantal foto’s heb ik ook verzameld in een bord op mijn pinterestpagina.
